Puncts da retscherca principals

Per la capientscha da construcziun eisi impurtont da saver eruir las relaziuns denter ils differents plaids. Quei schabegia denter auter atras la congruenza, quei vul dir la marcada dad elements che s’audan ensemen ella construcziun (p.ex. la marcaziun dalla persuna ed il numerus tier il verb ed il subject). La congruenza ei perquei in aspect impurtont dalla structura da biars lungatgs – denter auter dil romontsch – ed in punct da perscrutaziun impurtont ella linguistica generala ed ella romanistica.

Nies project s’occupescha dall’analisa dalla congruenza en in corpus natiral. Cunquei che las varietads ein dapi tschentaners el contact cullas varietads tudestgas eis ei interessant dad era includer igl aspect dil conact linguistic en quellas ponderaziuns.

Ord la perspectiva tipologica muossa il romontsch biaras caracteristicas interessantas ch’ins anfla buc en auters lungatgs romans, p.ex. construcziuns cun verbs ella secunda posiziun. Quella posiziun interagescha cun in sistem complex da congruenza, che semuossa buc mo els verbs, mobein era els pronoms dil subject. Ils pronoms da subject clictics vegnan buc duvrai ensemen cun autras frasas lexicalas nominals ni pronominalas en posiziun preverbala, denton ei quei pusseivel ell’inversiun ni en construcziuns nua ch’il verb ei ella secunda posiziun. Plinavon sa la congruenza dil subject era svanir, p.ex. sch’il subject suonda al verb. Quella munconza da congruenza ei ina innovaziun el context dalla romanistica dil nord. Il project s’occupescha da differentas damondas davart quellas fuormas e tschenta la damonda, sche ei dat leutier differenzas el lungatg d’affons ed en quel da carschi.

La varietad romontscha dalla Val Tujetsch stat, sco las autras varietads romontschas era, en in contact intensiv cullas varietads tudestgas. Quei semuossa era el tuatschin. Il tudestg ed era il sursilvan da standard ein gia daditg part dil tuatschin dil mintgadi. Ins vesa differentas fuormas da code-switching che paran dad ademplir differentas motivaziuns. Mo co san ins – en ina tala sitaziun da contact – definir tgei ch’ei insumma tudestg ni gia daditg era romontsch? Cun sustegn dil UFSP Sprache und Raum dall’universitad da Turitg e digl institut per la perscrutaziun dalla cultura grischuna (ikg) vegnan differentas fuormas e funcziuns dil contact linguistic el tuatschin cumparegliadas. Emprem sto denton aunc ina metoda vegnir sviluppada che lai distinguer il romontsch dad auters lungatgs e definir, sche certas inserziuns dad auters lungatg ein gia integradas ni buc. Sch’ins analisescha cun agid d’ina tala metoda las datas tuatschinas arisguard las differentas generaziuns, san ins muossar si certas tendenzas da midadas dil lungatg romontsch.